Prawda krzepi

Książka wyczekana. Wyszukiwałam fragmenty, oglądałam i czytałam dostępne wywiady z autorem. W końcu dotarła i ... zamarłam. Nie myślę o innej i żadnej nie pożądam. Ta wypełniła całą przestrzeń literacką, którą oddycham. O czym to dzieło? To spojrzenie na sens egzystencji w polskim wymiarze. Lekcja najnowszej historii, ale opowiedziana na nowo, bez zakłamań. To nie tak, że główny bohater jest pomnikowy, szlachetny, jednowymiarowy. Wręcz przeciwnie - jest niejednoznaczny, nosi w sobie cień zła. W kolejnych odsłonach poznajemy jego czarne i białe plamy na życiorysie. Spogląda wstecz, rozdrapuje rany, ale bez poznania przeszłości nie widzi przyszłości. I o tym ta książka, że nie sposób uciec od pamięci, ponieważ to ona buduje człowieka. Nawet jeśli chcemy zapomnieć, to nas dopadnie. Bo jest najważniejsza.

Henryk Harsynowicz w 1983 roku otrzymuje paszport w jedną stronę i z rodziną wyjeżdża do Kanady. Zostaje wypchnięty z Polski, ale jego serce nie przeskoczyło biało-czerwonego szlabanu. Inaczej żona. Wykrzyczy mu w końcu, że chce posmakować życia bez historii i polskiego przekleństwa, polskich przeraźliwych klęsk. Chce bawić się, zaszaleć. Doprowadza do tego, że syn Konrad wyrzeka się ciążącej polskości i jest mu wszystko jedno, kim jest. Wszak narodowość dzisiaj nie ma znaczenia, a ojciec to dziwak z polskiego getta, pochłonięty żałosnymi problemami. Henryk zostaje sam z trzema pudłami książek. Obstaje przy klasyce, bo do współczesnych autorów nie ma zaufania, a też razi go niechlujstwo językowe u licznych. Jego egzystencja jest jałowa, ale nieskomplikowana, bezpieczna, przezroczysta. Boi się Polski, lecz wraca, gdy otrzymuje spadek po ojcu.

Jaka ojczyzna jawi mu się po latach?  Wielogłosowość zapewnia nam autor dzięki wprowadzeniu kolejnych postaci, stąd przesuwają się nam obrazy od czasu drugiej wojny aż do dnia dzisiejszego. Słuchamy tych z prawa i tych z lewa.

A zaczęło się od podrabiania słów, bo prawdziwe odrodzenie Warszawy było dla komunistów niebezpieczne. A Warszawa miała być sowiecko-świecką stolicą-świetlicą, muzeum ateizmu i donosu, a nie sercem Polski. [s.58]

W Polsce kwitła działalność konwentu oligarchów wywodzących się jak jeden mąż ze służb specjalnych PRL, trzymających swoje prywatne, sejmowe stajnie. Wejście do Unii odbyło się na kolanach, jakby przyjmowano zużytą dziwkę do luksusowego burdelu, a nie spore państwo do wspólnoty równych.  Elity lansowały zachowania zgodne z postkolonialną mentalnością i z rozkoszą godziły się na mianowanie Polaków w miejsce Niemców na czołowych antysemitów i barbarzyńców Europy. [s.67]
I na następnej stronie: Mamy do czynienia z fundamentalnym celem polityki państwa niemieckiego - z planem odwrócenia ról. Z katów w prześladowanych, z ludobójców w wypędzonych, z podpalaczy, złodziei i szabrowników w odartych z majątku. Kto im zabrał faterland, ich ukochane Prusy i Wrocław? Polacy, którzy wzbogacili się na wojnie.

Każdy Polak ma życiorys obejmujący ponad tysiąc lat.[...] Amputować sobie skrzydlate, sielsko-rycerskie i dumne dzieciństwo Pierwszej Rzeczypospolitej, bolesne dorastanie podczas zaborów i powstań, ułańską szarżę dwudziestolecia niepodległości i zapaść drugiej wojny światowej?[s.345]

Może Polska chce nam coś powiedzieć? Może boi się, że wszyscy już ogłuchli i nikt jej nie usłyszy? Że Polacy tak stępieli, że słyszą już tylko  histeryczny wrzask własnej obojętności? [s.320]

Ciekawym zabiegiem stylistycznym był bankiet - niczym w Oziminie Berenta - gdzie przy rozsyłaniu zaproszeń brakło politycznego filtra, co stworzyło możliwość rozbebeszania wspomnień przez gości.  Pojawia się w dyskusji postać Ciemnookiego Namiestnika, zwanego także Hodowcą Wron, co to uratował pokój w Polsce 13 grudnia roku pamiętnego. Nie mogło braknąć Wałęsy negocjującego z SB. Przez uchylone drzwi wpadają strzępy historii - bunt internowanych działaczy Solidarności, rzeź wołyńska, "wyzwolenie" Gdańska przez krasnoarmiejców,  ubecki mord... Rozwiewam jednak wątpliwości, że są to wątki dominujące. Można przeczytać tę książkę, pominąć je całkowicie i śledzić fabułę. Takie recenzje też się pojawiają, a czytelniczki piszą o dłużyznach i o tym, że ręce bolą od trzymania tomu (ponad 400 stron przecież!). Okropności wojny pojawiają się niejako "przy okazji", bo sam Henryk dobiega sześćdziesiątki, zatem był dzieckiem PRL-u. A rozwikłanie zagadki jego tożsamości podczas wędrówki od urzędu do urzędu, by odzyskać polskie dokumenty, jest dostatecznie zajmujące. Znajdziemy tu miłość, religię, wątek kryminalny... - do wyboru.

Dlaczego ta powieść we mnie tkwi? Bo mówi o gorzkiej polskiej rzeczywistości, w której rozgrywa się walka o pamięć. Elity chcą niepamięci, uciekają od przeszłości lub opowiadają ją po swojemu, a tu o odzyskiwaniu korzeni, rekonstruowaniu świadomości. I co wielokrotnie autor powtarza w wywiadach - język i pamięć czynią z nas ludzi. No właśnie - język! Autor opanował do perfekcji operowanie słowem i z kart przebija, że polszczyzna jest mu droga nade wszystko.

Jan Polkowski jest człowiekiem pięknym - stwierdził prof. Ryszard Legutko. Pozostaje mi tylko przytaknąć.

Zamówiona książka przyszła z miłym dodatkiem - płytą krakowskiego rapera. Mój kontakt z hip hopem jest sporadyczny, ale Tadka słyszałam wcześniej, gdy wypowiadał się na temat profanacji pomnika Inki. Nie wiedziałam, że to syn Jana Polkowskiego. Teraz rozumiem, skąd zainteresowanie wątkami polskiej historii. Z przyjemnością słucham rapowanej opowieści o rotmistrzu Pileckim (wczoraj rocznica mordu) czy Żołnierzach Wyklętych. Dziękuję!

Dobre książki trzeba promować, dlatego pozwolę sobie podać link do recenzji  Agnesto, która napisała bardzo profesjonalnie. Może ja w emocjach zgubiłam, co ważne. Może nie zachęciłam jak należy... Przeczytajcie sami i oceńcie, czy warto rozglądać się za powieścią:)
Jeszcze jedna recenzja - pełna, ukazująca skomplikowaną, wielowątkową strukturę powieści i zanurzonego w niej bohatera. Ola napisała tak, jak ja chciałabym. Każdy po tej lekturze powinien pobiec do księgarni za rogiem, by kupić, zasiąść i delektować się czytaniem:)
Mam nieprzepartą chętkę, by zamieścić kolejną wartościową recenzję. Iwona dołączyła do zachwyconych powieścią. Miło być w tak doborowym towarzystwie:)