Sklep Potrzeb Kulturalnych

Najpierw myślałam, że to metafora. Jednak taki sklep naprawdę był. I jest książka:

Sklep Potrzeb Kulturalnych Antoni Kroh

Właściwie nie powinnam więcej pisać, bo produkt doskonały, a pisała o nim też nawet nasza noblistka [tu] . Więc cóż - ja - mały robaczek na obrzeżach literatury. Spróbuję jednak dodać kilka refleksji.

Ponieważ książka ma charakter wspomnień, warto przedstawić autora. To przede wszystkim etnograf, tłumacz, historyk kultury, ale także szwejkolog (co nie jest bez znaczenia) i życzliwy obserwator.  Jako kilkulatek został wysłany przez matkę do Bukowiny Tatrzańskiej. Spalona Warszawa nie była najlepszym miejscem dla schorowanego chłopca. Teraz dom Babuni bezsensownie przeogromny stał się miejscem przebogatym. Kilka lat na Podtatrzu, wśród górali, rówieśników, w innej szkole wpłynęło na całe późniejsze życie, bo miejski dzieciak zamieszkał tam  w czasie, gdy człowiek jest najchłonniejszy i to  co najważniejsze się w nim odkłada. I tak otrzymaliśmy zbiór opowieści o Podhalu i góralszczyźnie.

Kroh opowiada, jak zmieniało się Podtatrze pod naporem przyjezdnych. Rozprawia się z legendą  śwarnego harnasia. Prowadzi nas do gazdówki, sklepu, kościoła, szkoły. Przedstawia moc ukrytą w góralskim stroju. Pokazuje prostotę życia wynikającą z biedy, a nie z wyboru, tak zachwycającą turystów. Opisuje historie minione, jak chociażby przemieszczające się granice, wysiedlenie Łemków, cepeliowskie działania w dziedzinie folkloru. Jednak najbardziej barwne są postacie pojawiające się w góralskiej chacie. Nieodparcie miałam skojarzenie z chatą bronowicką, gdzie każdy tancerz miał coś do powiedzenia i po kilku taktach znikał. Tak i tutaj przewijają się mityczni i realni bohaterzy. Raz jest to Dziadońka, słynna skrzypaczka, której ojciec grania z głowy wybić nie zdołał. Innym razem ciocia Jadzia, jeżdżąca jako instruktor rolny od gazdówki do gazdówki, wtykająca broszurki o mikroelementach w żywieniu, rozlepiająca plakaty, jak choćby ten z hasłem: Jaja w gnieździe przetrzymane to są jaja zmarnowane. Pojawia się też Kikla, który choć leży  w grobie, to dalej steruje życiem mieszkańców, bo spojrzenie na krzyż zapowiada nadejście nieszczęścia.  Nie odda ta wyliczanka piękna snutych historii. Co mnie zachwycało, co kazało podnosić rozmarzone oczy, uśmiechać się do  wspomnień? Chyba wspaniały język - piękna polszczyzna wzbogacana miejscami przyszywanym językiem dzieciństwa, czyli góralszczyzną. Humor i życzliwość, których doświadczyć można na każdej karcie. Zdarzało się, że autor rozpędzał się i uderzał w naukowy ton, pisząc chociażby o problemach narodowościowych tej ziemi. Jednak zaraz się mitygował, puszczał oko do czytelnika i wracał do opowieści, jak to chłopaki na wyścigi biegli do krowiego placka, żeby sobie nogi w nim pogrzać albo jak zalecający się góral ukradł dziewczynie kierpce, bo były jadalne!

Czytałam, patrzałam i byłam szczęśliwa. To był też powrót do mojego PRL-u. Gdy autor opisuje zwiedzanie olejarni przez wysoko postawionego Makucha i przewodnik próbuje uciec od nazwania odpadów makuchami, ja uśmiecham się do Janczarskiego i jego Misia Uszatka. Gdy tworzono wersję filmową, nie pojawił się w niej pies Kruczek, bo ówczesny sekretarz partii tak się nazywał. Gdy autor przypomina okoliczności powstania muzeum w Poroninie poświęconego Leninowi, ja nucę piosenkę śpiewaną w szkolnym chórze:

Mieszkał tutaj w Poroninie

u podnóża naszych Tatr.

Dziś piosenkę o Leninie

na Podhalu nuci wiatr.



No i trzeba też wspomnieć o góralskiej filozofii, której tu ani mało, ani dużo, bo w sam raz. Np. Jak było? Dobrze, a jak niedobrze, to tys dobrze.

Góralskie, więc piękne. O moim zakochaniu w autorze niech świadczy fakt, że już zamówiłam jego Starorzecza. Bo kto z nas nie ma swoich meandrów, zakoli, urwisk, zamuleń i pętli?