Obywatelka ojczyzny wewnętrznej

O! Już kwiecień? A ja myślałam, że jeszcze marzec. I to z Marią.

Maria Kuncewiczowa Fantomy

W trakcie czytania cały czas myślałam, co napiszę o tej książce. Bo streścić się nie da. Można tak: autobiograficzna proza o charakterze eseistycznym. Ale co dalej? Proza rozedrgana. Każde zdanie przykuwa, ale prowadzi w innym kierunku. Fascynujące odpryski świata ze wszystkimi smakami życia i wśród nich najważniejsza ONA. U schyłku życia szkoda jej czasu na stwarzanie iluzji, więc zapisuje fakty, wcale ich nie tłumacząc. Siedzi sobie w kazimierzowskim domu, wśród zasuszonych bukietów, zamyka oczy...

Jeżeli w roku 1970 zamknie się oczy, można zobaczyć czyjś kapelusz w roku 1913.

I szatkuje nam wspomnienia, widoki, poglądy, spotkania... Nie referuje historycznie. Czas miniony musi czytelnik odtwarzać z benedyktyńską cierpliwością, ale też z pietyzmem. Bo to perełki, bo to miraże minionego, wielkiego świata, który rozpływa się niczym zjawa. Ukochany niebyt. Życie czasami nudne (!), ale alternatywy nie ma. Dajemy się unieść i wchodzimy w świat fantomów-miejsc. Błądzimy po stworzonej mapie dzieciństwa i młodości, wielokrotnie powracając. Płock - zapadł się na dno pamięci - tu pierwsza przyjaźń, pierwsza wiosna, pierwsza miłość, pierwsza śmierć. Szał wszechobecności. Tu miały miejsce spacery niemieckie i spacery francuskie z konwersacjonalistkami. Tu panował terror pięciopalcówek, a fortepian stał się wrogiem. Mimo wszystko próbowała latać (również dosłownie, na kołobiegu). Włocławek, gdzie rozkwitała, aż odkryła nastrój erotyczny, zmaterializowany dopiero w Sopotach. To Włocławek zakończył dzieciństwo. Kraków - tam kwitła, a w Warszawie wychowywała dziecko i pięknie różniła się od innych. Czas zagranicznych wojaży - z własnej woli i wymuszonych wydarzeniami. W Weronie liczyła łzy nieba nad grobem Julietty. W Nicei pomieszały się jej wszystkie smaki życia. Virginia po latach to polowania i siedzenie przed telewizją snów. A Londyn? - podtrzymywała polską tęczę nad Tamizą. Każde miejsce to również ludzie - starszy brat Oleś, syn Witold, ojciec Józef Dionizy, matka Róża, która zasłużyła na odrębną opowieść, babcia od przesiadywania w oknie i w końcu wieloletni towarzysz życia - Jerzy.

No, Jerzemu należy się odrębny akapit. Bo Maria nie przystawała do roli żony i matki. Kochała wolność, swój płynny niebyt, ale bycie starą panną też nie było jej w smak.

Jerzy myślał, że podbił mnie siłą inteligencji, nie siłą obcości. Że zwalczył innych mężczyzn, nie że ja schodząc w małżeństwo zwalczyłam siebie. I to fortunnie, jak widać, nieporozumienie przetrwało pół wieku.

W ciążę zaszła po roku.

Z coraz większym obrzydzeniem oglądałam swój brzuch. Na kilka dni przed datą ogarnęła mnie rozpacz: nie było takiego miejsca na ziemi, dokąd mogłabym uciec przed czymś takim, co chciało się ze mnie wyłamać.

Tak ulotne fantomy związały się nierozerwalnie z życiem. [...] w łóżku czekał mąż, w dziecinnym pokoju - termometr. Nieraz w nocy wychodziłam na balkon w nadziei, że może jestem lunatyczką i odejdę po dachach.

Biedziłam się nad tytułowymi fantomami. Raz były to mieszkania, domy, innym razem przeobrażały się w rodzinne zjawy, by stać się znów tylko wspomnieniem. Stają się też  obywatelami świata. Te oswojone i obce, wyrywajace się niczym demony przeszłości, jak zgwałcona i zamordowana przez żołnierzy Mao. Fantom to też ból po stracie, tuż po wojnie.

Poza tym szczególnie każdemu brakowało jakichś osób, spraw albo słów, albo rzeczy, które zostały amputowane i został ból po utracie.

Sama autorka do fantomów zalicza siebie samą!

 Płyną lata francuskie, angielskie i amerykańskie. Maria czuje się wyobcowana.

Zapadam w ciasto ludzkie, które rośnie na samouwielbieniu i opada za podmuchem z obcego podwórka. Nie zapisana do lokalnej bandy, nie określona politycznie, skazana - z zawieszeniem - na dożywotni karcer, zjawiam się z obcego podwórza.

Może dlatego pisarstwo staje się ucieczką w wewnętrzny świat? Może stąd czerpie samowiedzę?

[...] za swoje życie uważam przede wszystkim to, co się dzieje w stanie nieprzytomności - zawrót głowy, utratę oddechu, ślepotę, lot, zapomnienie. [...] Piszę, żeby siebie uziemić, żeby zatrzymać siebie w ruchu nadanym sobie przez siebie: żeby oprzytomnieć z niebytu. Bo takie jest prawo: należy myśleć, należy być sobą.

Książka przebogata w przemyślenia. Każdy wyłowi tu swoje odczucia. Czytanie zajęło mi sporo czasu, ale pociągnęło za sobą kolejne lektury. Sięgnę z pewnością po Cudzoziemkę. Pamiętam jak przez mgłę (fantom?) generalnie nielubianą Różę, która mnie kiedyś oczarowała! Kocham kobiety wadzące się z życiem, niepogodzone...

Książkę przeczytałam w ramach wyzwania Lirael.

Maria Kuncewiczowa Fantomy, Wydawnictwo Lubelskie 1989. Wszystkie cytaty pochodzą z tego źródła.

Tę i inne książki autorki kupiłam dawno temu, gdy zwiedzałam kazimierzowską "Kuncewiczówkę". Zamiast biletu wstępu można było nabyć dowolne egzemplarze z kolekcji MK. Byłam też na pięterku! Zatem oprócz huculskiego pieca zobaczyłam również biurko, przy którym materializowały się fantomy.:)